Thực Phẩm Sạch: Hồ Con Rùa lãng mạn có mặt trên thị trường sau kiến tạo táo bạo

Biển Con Rùa nhìn từ tuyến đường Nguyễn Đình Chiểu - Ảnh: M.C

Ông cụ È cổ Văn D. - cư dân sống trong khoảng năm 1945 trên đường Nguyễn Đình Chiểu, gần khu vực biển Con Rùa hiện nay - bảo vậy với chúng tôi tham gia sáng 29-10, khi hàng trăm giới trẻ đang sắm tới đây trong một buổi sáng cuối tuần.

Từ tháp nước "tuyệt đẹp" bị phá bỏ đến tượng Ba Hình... ít bạn nào nhớ

Trên băng ghế uốn cong lãng mạn đặt xung quanh hồ, cụ D. kể: "Trước 1956, cái biển này bé nhỏ; giữa có tượng ba quân nhân Pháp bằng đồng, dân Sài Gòn xưa gọi là tượng Ba Hình. Cái bùng binh (round point) bao quanh biển xưa gọi là công trường Maréchal Joffre".

Trí tưởng của cụ không sai. Công trường Maréchal Joffre nằm giữa giao lộ, đúng hơn là một ngã tư của ba con đường nay là Phạm Ngọc Thạch và Võ Văn Tần, Trằn Cao Vân, vì nhị con đường sau nằm trên một các con phố thẳng)... và là vòng xoay đầu tiên của đô thị Sài Gòn sau khi người Pháp vô.

Trước đó, bản quy hoạch Sài Gòn 500.000 dân năm 1862 của sĩ quan công binh Coffin không phải có vòng xoay này.

Bạn dạng đồ Sài Gòn 1878 với vòng xoay (dấu chữ thập trên bạn dạng đồ) trước tiên của Sài Gòn, bây giờ là Công trường Quốc Tế - biển Con Rùa. Trong khoảng vị trí này đi xuống là bến xe Đức Bà (đang xây dựng, năm 1880 mới xong) - Ảnh tư liệu

Bạn dạng đồ quy hoạch Sài Gòn 500.000 dân của Coffin không hề có vòng xoay (bùng binh - round point - hồ Con Rùa hiện giờ - Ảnh tư liệu

Trước khi có công trường, nơi đây là một tháp nước được xây dựng trong khoảng năm 1878 để cung cấp nước cho Sài Gòn, với nguồn cung ứng là vài biển nước xung quanh mà hiện thời trong khuôn viên Nhà văn hóa Giới trẻ TP.HCM vẫn còn một cái khá lớn (đã được đặt các tấm bêtông phủ lên. Đôi lúc đồng đội kiểm soát an ninh ở đây leo xuống kiểm tra, có khi bắt được cá hẻn khủng).

Tháp nước (chateau d'Eau) này được người Pháp ca ngợi và in bưu thiếp khá phổ biến: "Một tác phẩm tuyệt đẹp trên một nền tảng rất cao và vững chãi với một cầu thang xoắn ốc gắn vô một cái lồng" (Louise Bourbonnaud - Les Indes et l'Extreme Orient, 1892).

Tháp nước khu vực đại dương Con Rùa hiện giờ lúc xây dựng ngừng và định hình vòng xoay (dòng chữ trong bưu thiếp: rond point: vòng xoay, dân Sài Gòn gọi là bùng binh) trước tiên của Sài Gòn. Ảnh chụp trong khoảng ngã tư Phạm Ngọc Thạch - Nguyễn Thị Minh Khai hiện giờ về phía tháp nước - Ảnh tư liệu

Tháp nước khu vực hồ Con Rùa hiện giờ đầu thế kỷ 20 nhìn từ tuyến đường Blancubé (trước năm 1975 là tuyến đường Duy Tân, nay là trục đường Phạm Ngọc Thạch). Bên trong tháp là con đường xoắn lên trên - Ảnh bưu thiếp

Tháp nước (tháp cao phía trên, phía sau ở dọc đường Đức Bà - hiện là khu vực đại dương Con Rùa) trên bạn dạng đồ 3D Sài Gòn năm 1881. Tòa nhà lớn bên trái là dinh Norodom (hiện là hội trường Thống Nhất). Tuyến phố trước dinh Norodom là các con phố Nam Kỳ Khởi Nghĩa hiện nay. Khu nhà cùng tuyến đường gần đó giờ là Trường THPT Lê Quý Đôn - Bạn dạng đồ của đại úy Fauvre

"Thành quả tuyệt đẹp" này bị chính người Pháp phá bỏ năm 1921 vì không còn đủ sức phục vụ đòi hỏi cung cấp nước cho Sài Gòn lúc ấy đã đẩy mạnh.

Tượng Ba Hình tượng trưng cho việc xâm chiếm của người Pháp tới năm 1956 cũng bị chính quyền vietnam Cộng hòa phá bỏ mà không bạn nào luyến tiếc nuối.

Tượng không còn, khu vực này trở thành Công trường Chiến Sĩ với cái đại dương tí hon ở giữa "chủ đạo để đại chúng đi qua nghỉ chân chứ ít ai ghẹ vô" - cụ D. bảo.

Kiến tạo táo bạo và lãng mạn Sài Gòn

Cái hồ bé dại ấy nằm bi đát hiu dù nằm giữa một "khung trời đại học" lãng mạn, khi lúc ấy xung quanh nó là một số trường đại học như Luật, Y, Kiến trúc... và "con đường Duy Tân (nay là Phạm Ngọc Thạch) cây dài bóng mát".

Cho tới giữa thập niên 1960, khu vực này chợt như bừng tỉnh giấc với kiến tạo của kiến trúc sư Nguyễn Kỳ. Kiến tạo được chọn lựa trong cuộc thi quy hoạch mới cho một công trường rộng gần 1ha nhưng nằm bi tráng hiu giữa Sài Gòn này.

Nhưng thật sự khu công trường này trở nên chân thực và thành kỷ niệm khó khăn quên của bao thế hệ người trẻ Sài Gòn khi xa thành phố là cuộc trùng tu, tu bổ từ năm 1972.

Cụ thể là việc dựng thêm giữa biển các cột bêtông cao vút. Trên mỗi cột là năm bàn tay xòe ra đón đỡ một nhụy hoa bêtông nhỏ bé và thuôn bên trong.

Bên ngoài là vòng xoay liên lạc, bên trong hồ cũng là một hệ thống trục đường đi bêtông xoắn ốc theo vòng xoay, hướng tới các trụ bêtông và một bia bêtông ghi tên những nước công nhận vn Cộng hòa lúc ấy.

Bia ghi tên được kiến tạo đặt trên một con rùa lớn bằng thích hợp kim đồng mà đám học sinh chúng tôi khi đến đây đều leo lên cỡi và nghịch phá. Phổ quát người khi đến đây chơi cũng tranh thủ chụp ảnh với con rùa này.

Công trường Chiến Sĩ (nay là Công trường Quốc Tế) trước lúc chỉnh trang giữa thập niên 1960, lúc đó hồ Con Rùa chỉ là một đại dương nước gầy chứ không lớn như bây giờ - Ảnh tư liệu

Hồ Con Rùa lúc mới xây dựng kết thúc với con rùa hợp kim đồng dưới bia bêtông, đầu rùa hướng về trụ bê tông tròn giữa biển, hướng trường học Đức Bà - Ảnh: Wayne Trucke

Những bước chân trước tiên trên đại dương Con Rùa khi mới xây dựng dứt - Ảnh: Wayne Trucke

Một góc đại dương Con Rùa sáng 29-10. Vết còn lại của lưng con rùa đồng vẫn còn dưới bệ bêtông màu trắng trong ảnh - Ảnh: M.C.

Thế là hồ Con Rùa thành lập, dù tên gọi chính thức của nó cho đến nay vẫn là Công trường Quốc Tế. Thậm chí khi con rùa đồng không còn sau một vụ phá hoại sau năm 1975, người ta vẫn gọi đó là hồ Con Rùa - dù biển ko phải có con rùa thật lẫn rùa đồng nào.

Nhiều khi cũng có bạn trẻ nghịch ngợm thả rùa phóng sinh vô đó, nhưng làm cho sao những chú rùa tội nghiệp này có thể sống trong một cái hồ toàn bêtông và thường được khiến cho vệ sinh.

Xin không nói những huyền thoại hư hư thực thực về long mạch, về trấn yểm của tổng thống vietnam Cộng hòa lúc bấy giờ, có thể nói hồ Con Rùa mà những bạn trẻ tìm tới hiện nay có một kiến tạo rất táo tợn.

Trong đó ngay khi vừa có mặt trên thị trường 1972, công trình này từng bị la hoảng khi những đoạn đường đi trên biển uốn lượn mà chẳng phải có lan can phòng chống... té hồ.

Thế nhưng trong khoảng khi đưa vào sử dụng năm 1972 tới nay, chuyện té đại dương tuồng như chưa bao giờ là vấn nạn cần phải xem xét, dù có thể thỉnh thoảng cũng có khách hàng nào đó hụt chân té xuống cái đại dương... cạn sợt này.

Cùng chúng tôi đi trên các con đường bêtông nổi lát đá rửa (để bám chân - được khiến rất chắc chắn, giờ vẫn vững bền sau gần nửa thế kỷ trên mặt biển và đội mưa nắng), kiến trúc sư trẻ Đậu Việt Đức (Công ti CP nhà Hưng An, Q.Bình Thạnh, TP.HCM) nhận định: "Vị kiến trúc sư kiến tạo nơi đây đã khéo léo dẫn dắt tầm nhìn của người đi trên các con đường xoắn ốc trên biển đến khu trọng tâm (các cột bêtông và bia rùa) nên đã ít rộng rãi hạn chế tai nạn té biển".

Theo anh, "đây là thiết kế đơn giản nhưng lãng mạn một cách thức rất táo bạo - giữa một Sài Gòn ít phổ biến lưu tâm công năng, hình khối lúc ấy; nhất là chấp hành ở một khu vực bỏ ra cho bao người hỗ tương hằng ngày".

Và nét lãng mạn ấy với thử thách của thời điểm đã được xác nhận bởi bao thế hệ thanh niên, học trò, người dân Sài Gòn sắm đến, nhớ về; như một trong những địa điểm dễ thương nhất Sài Gòn.

...Như buổi sáng cuối tuần thông thường 29-10, khi chúng tôi đến đây, hàng trăm giới trẻ đang ngồi bên nhau xung quanh và bên trong. Một mái nhà trẻ cùng nhị con nhỏ xíu thung thăng bước vô. Rồi một cặp tuổi teen đôi mắt ngời vui vẻ bước lên khối cầu thang trên đại dương nhiếp ảnh đám cưới...