 |
| Các tha ma ở Sài Gòn năm 1968 - Ảnh tư liệu |
Hố chôn nằm dưới một cái ao trong rừng cao su nơi đây vừa bị đốn bỏ khi xây các khu nhà. Ao khá lớn, rộng khoảng 100m2 nhưng chỉ sâu trên dưới 1m.
Ao nằm trong rừng cao su nóng sốt nên đám trẻ em ở khu Ông Tạ (Tân Bình, TP.HCM) thường tới đây tắm khi trời nực nội.
Những bộ xương khô bí ẩn ở các nghĩa địa cũ trước 1975
Chúng tôi không rõ có bao lăm bộ xương nơi đây, chỉ thấy có một xe camnhông (camion) Mỹ chở đi số xương khoảng 1/4 xe.
Xương đã ngả màu tiến thưởng và lấy lên một lát là khô ráo ngay chứ không trắng và ẩm như xương người mới chết vài chục năm. Những người thợ bốc cốt ở cái ao khu vực Phú Thọ lúc trước đánh giá: "Xương khô cỡ này thì xưa hàng thế kỷ rồi".
Đám trẻ em Ông Tạ sau đó lượm được vài khẩu súng xưa loại nòng không xẻ rãnh, cái tét nòng, cái gãy đôi mà hàng ngũ cải mả tìm thấy dưới ao, ném lăn lóc trên bờ.
Một trùng phù hợp là những ngôi chiêu tập đồng đội có những bộ xương khô và ngả vàng này không chỉ hình thành ở đây mà có cả tại các tha ma của Sài Gòn (đã giải tỏa giữa thập niên 1980) khi các nghĩa địa này sau năm 1955 được chính quyền Sài Gòn quy hoạch trong khoảng những bãi tha ma trong khu vực: đô thành Chí Hòa (nay là khu vui chơi Lê Thị Riêng), Phú Thọ Hòa, Quảng Đông (khu vực Phú Thọ, nay thuộc xã 3, 8, Q.11, TP.HCM), Tiệm Đũi (giữa chợ Hòa Hưng và ở dọc đường Lê Thị Riêng hiện nay).
Thậm chí khi bãi nghĩa trang mà nay là chợ Phạm Văn Nhì (P.3, Q.Tân Bình) giữa thập kỷ 1960 được một vài hội đoàn tôn giáo chỉnh trang thành các khu tha ma của hội đoàn bản thân mình, người ta cũng thấy có hố chôn đa dạng bộ xương khô như vậy trong một khu vực.
Cam đoan đây ko phải là những bộ xương tự nhiên vốn nằm tản mát trong "cánh đồng mồ mả" (plan de mares) mà người Pháp gọi để chỉ khu vực trong khoảng trục đường Nguyễn Thị Minh Khai bây chừ lên Hòa Hưng, Phú Thọ... vì không ai chôn người thân trong những hố chôn số đông.
Càng không hề tuyển mộ tập thể "biền tru" (chém ngay không xét xử) sau loạn Lê Văn Khôi 1835 vốn đã xác định ở khu vực Phương pháp Mạng Tháng Tám - Điện Biên Phủ - Ba Tháng Nhì hiện giờ (khi đào móng xây dựng lại Bệnh viện Bình Dân năm 1968, bộ đội công binh Đại Hàn đã nhận thấy hàng trăm bộ hài cốt nơi đây).
Theo ông C.N.C (năm 1983-1984 là người cáng đáng bốc 7.000 ngôi mộ ở phố đi bộ Phạm Văn Nhị, Q.Tân Bình hiện nay), xương chôn dưới đất vài chục năm thường màu trắng; xương trên dưới 100 năm dù chôn trong đất ẩm, đầm lầy bốc lên khô với tốc độ cao và ngả vàng.
 |
| Phố đi bộ Lê Thị Riêng (Q.10, TP.HCM) sáng 11-11. Trước 1983 là tha ma Đô Thành Chí Hòa, nằm sát và bên ngoài đường Bắc Hải (Q.Tân Bình) - Ảnh: M.C. |
 |
| Ngã ba Bắc Hải - Bí quyết Mạng 04 tuần Tám sáng 11-11. Tuyến đường Bắc Hải vốn là một phần con rạch thiên nhiên chảy ra kênh Nhiêu Lộc và là hào nước cạnh ngang mặt trước đại đồn Chí Hòa - Ảnh: M.C. |
 |
| Vỉa hè bên hông Trường THPT Nguyễn Thượng Hiền đức trên phố Hoàng Văn Thụ sáng 11-11. Đoạn bóng râm hồi thập niên 1980 vẫn còn là một đoạn kênh Nhiêu Lộc, chạy dài gần tới Bà Quẹo, song song với Cách Mạng Tháng Tám. Và đây là một phần cạnh dài phía bắc của đại đồn Chí Hòa - Ảnh: M.C. |
Bí mật ở đây là gì?
Đại đồn Chí Hòa là chuỗi hệ thống đồn lũy lớn nhất mà triều đình Huế xây đắp trong nhị năm 1860-1861 ở làng Chí Hòa (nay thuộc thị xã Tân Bình và thị xã 10, dọc theo Bí quyết Mạng Tháng Tám bây chừ). Đại đồn nằm phía tây bắc thành Gia Định (đã bị Pháp xâm chiếm năm 1859) nhằm chấp hành chủ trương "tiến công và giữ" của nhà Nguyễn lúc đó.
Báo Phụ Nữ Tân Văn số 28 ngày 7-11-1929 post bài thơ Qua Chí Hòa hoài cũ rích của tác giả Sài Sơn P.H.C.: Nhân tiện bước qua thăm cảnh Chí Hòa - Đây nơi chiến địa buổi can qua - Đống xương vô định sương vùi lấp - Giọt máu hy sanh cỏ nhuộm lòa - Cứu nước chẳng nằn nì thân sống thác - Liều mạng không quản sức xông pha! - Người xưa, cảnh cũ nay còn nhớ? - Tang thương bi ai thay nỗi non sông!
Với bài thơ, tác giả đã xác định thi hài của những binh sĩ Việt vô danh trong cuộc chiến đại đồn Chí Hòa 1861 đã được chôn đồng đội ("đống xương vô định") ngay tại khu vực mình hi sinh.
Yếu tố này trùng lặp với nội dung lá thư của một người quân nhân Pháp gửi về cho mái ấm bản thân mình khi khói lửa cuộc chiến vừa tan: "Tử thi những người bộ đội An Nam mà con không thể nào không khẳng định gan dạ hơn đội quân tấn công (Pháp, Tây Ban Nha...) đã được chôn vùi ngay bên ngoài các tường bao bằng đất của chiến lũy kỳ lạ và cực kỳ mập mạp này, dưới các hào nước vòng quanh đồn...".
Bấy lâu, các nhà nghiên cứu thường chỉ nói tổng thể khu vực đồn lũy lớn nhất của quan quân nhà Nguyễn kháng cự lại cuộc xâm lăng của người Pháp những năm 1859-1861. Chẳng hạn nhà văn Sơn Nam nói đại đồn ở làng Chí Hòa và Phú Thọ, nằm dọc rạch Nhiêu Lộc, lấy một đoạn con đường Thiên Lý đi Tây Ninh (nay là Cách mệnh Bốn tuần Tám) làm trục trọng tâm.
Còn theo Địa chí văn hóa TP. HCM, trước đại đồn nằm trong thôn Tân Hưng, tới năm 1836 đổi tên thôn là Hòa Hưng, thuộc tổng Bình Chánh Thượng. Năm 1910, thôn Hòa Hưng thuộc tổng Dương Hòa Thượng, tỉnh Gia Định.
Rực rỡ giới các làng xưa không chi tiết. Tuyến phố sá lúc ấy gần như chỉ là những tuyến phố mòn mà ngay sau đó người Pháp đã thay đổi hoàn toàn nên các quan niệm về khu vực đại đồn thường chỉ có thể phỏng đoán.
Chúng tôi xin được phụ thuộc những kênh rạch trên phiên bản đồ trận chiến thời đó và những "đống xương vô định" để tiếp tục đưa thêm một phác họa khu vực đại đồn xưa.
Theo đó, đại đồn có hình thang mà đáy lớn nằm trên phố Bắc Hải, cắt ngang tuyến đường Cách Mạng 04 tuần Tám bây giờ. Bên ngoài đáy lớn này là con rạch gãy cạnh trở thành hào nước thiên nhiên cản đà tấn công của kẻ địch (năm 1862, người Pháp đã biến đoạn hào này thành một đoạn của kinh Vòng Thành (Bao bọc Ngạn - canal de Ceinture. Con kênh này bị lấp lần hồi từ trước 1975, đến nay thì mất hẳn).
Cạnh dọc phía bắc của đại đồn hình thang áp sát kênh Nhiêu Lộc làm cho hào tự nhiên. Con rạch này qua con đường Hoàng Văn Thụ, phía sau Trường THPT Nguyễn Thượng Hiền lành (đầu thập niên 1980, phía sau Trường THPT Nguyễn Thượng Nhân từ vẫn còn con rạch này. Sinh viên chúng tôi lúc đó khi quắp tiết thường lội qua con rạch để ra tuyến phố Hoàng Văn Thụ).
Cạnh dài này ngưng theo rạch Nhiêu Lộc và cắt ngang Cách Mạng Bốn tuần Tám ở khoảng đường Trương Công Định hiện nay, xuất hiện cạnh ngang mặt sau đại đồn dài gần 1km.
Từ đây đồn bẻ xuống phía nam, nối với khu vực ngã ba các con phố Lý Thường Kiệt - Bắc Hải hiện thời.
Các nghĩa địa sắm thấy những mồ chôn tập thể với nhưng bộ xương khô xưa cũ đều nằm ngoài hoặc sát cạnh khu vực tường bao đại đồn này.
Không chỉ vậy, xung quanh khu vực tường đất của đại đồn còn khá phổ biến nghĩa trang như nghĩa địa Đất Thánh (nay vẫn còn trên phố Bành Văn Trân), nghĩa địa Ông Tạ (gần ngã ba Ông Tạ, trên phố Cách thức Mạng Bốn tuần Tám, nay đã giải tỏa), tha ma quân đội Pháp (ở ngã tư Bảy Hiền hậu. Khi học Trường trung học Nguyễn Thượng Hiền lành nằm đối diện trước 1975, sinh viên chúng tôi thỉnh thoảng qua đây chơi, thấy vài chiêu mộ ghi mất năm 1861, năm Pháp tiến công đại đồn Chí Hòa - đã giải tỏa giữa thập niên 1980)...
Khu vực này trùng khớp với quan điểm của nhiều phần nhà tìm hiểu xác bình ổn dáng cũng như diện tích của đại đồn có chiều ngang khoảng 1km, dài khoảng 3km như trong phiên bản đồ quân sự của trung úy hải quân Pháp Léopold Pallu, sĩ quan tùy viên Tổng hành dinh tướng Charner và là người trực tiếp tham gia cuộc chiến đại đồn.
 |
| Bản đồ vị trí đại đồn Chí Hòa (màu cam) trong Lịch sử viễn chinh Nam kỳ 1861 của viên sĩ quan tham gia tấn công đại đồn Léopold Pallu de la Barrière |
 |
| Bản đồ Sài Gòn 1892 vẫn còn con rạch gãy cạnh đi ngang trục đường Bí quyết Mạng Tháng Tám để chảy vô kênh Nhiêu Lộc hiện nay (lúc ấy còn dài tới gần Bà Quẹo). Trạm xe buyt văn hóa Đầm Sen lúc ấy vẫn còn là một cái đầm lớn bên trái tuyến phố Lý Thường Kiệt. Và đây là khu đầm che đậy tự nhiên cho cạnh tây nam của đại đồn Chí Hòa - Đồ họa: Trị Thiên |
Đón đọc kỳ 2: Đại đồn Chí Hòa, chuỗi hệ thống chiến lũy dân quân Việt lớn nhất của nhà Nguyễn cho công cuộc tái chiếm đoạt thành Gia Định - Bến Nghé xưa
Xem thêm: váy ngủ hà nội
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét